Leeg zijn we van binnen: fysiek en geestelijk massaal aan de schijterij. Er was ooit een tijd dat ik feilloos onderscheid kon maken tussen goed en fout en elke dag vrolijk uit mijn bed stapte. Maar schoenen poetsen doe ik sedert eind jaren zeventig nog zelden, mijn haren kammen nooit. Ik probeer verder zo vaak mogelijk mijn tanden te poetsen en trek elke dag schone sokken aan. Maar hoop, geloof en liefde schrijf ik al lang niet meer met hoofdletters.

Lost for words, lost in translation, no lust for life. De mens loopt in het westelijk halfrond immers al een tijdje collectief verdwaasd en verdwaald rond, geplaagd door een waanzinnig surplus aan keuzes en een chronisch gebrek aan bindende waarheden, structuren en tijd. We leven in een tijdperk waarin een voortdurende opwaardering van het naakte ego als een groot goed wordt beschouwd, schaamteloosheid een immer scorend pluspunt is en talloos velen zich niet bekommeren om kennis, kunde of verbeelding, maar alleen bezig zijn met consumptie, onkunde en vermaak.

En toch. Soms is daar een ontroerend en inspirerend moment. In 2003 maakte Aliona van der Horst een documentaire over de Hermitage in Sint Petersburg. Wat mij uit de film zal bijblijven is een kleine vrouw, 82 jaar oud en al vele decennia werkzaam in het museum. Ze staat voor een levensgrote icoon. Ze geniet van de schoonheid, strekt even haar handen uit naar het beeld en verder doet ze niets. Bidden hoeft ze niet, zegt ze, dat doet de icoon wel. En huilen hoeft ze ook niet, haar ogen hebben al zoveel gezien. Maar toch denk ik dat ze hartverscheurend weent, heel diep van binnen. Juist dat maakt deze scène in mijn ogen onvergetelijk, dat Van der Horst dat heeft weten vast te leggen: liefde & schoonheid, kunst & wetenschap, verdriet & berusting.

Dit beeld maakte afgelopen weken veel meer indruk op me dan de beelden van de miljoenenmars in Parijs. Want toen kon ik mijn ogen eerlijk gezegd niet geloven: te veel, te groot en te ongeloofwaardig. Ik zag iets wat minister Kerry een week later dunnetjes overdeed toen hij James Taylor in Parijs ‘You’ve got a friend’ liet zingen. Mooi liedje, slechte acteurs, waardeloos décor en een script dat voor velerlei uitleg vatbaar was.

Misschien moeten we doen wat Bas Heijne onlangs in de NRC bepleitte, aanvaarden dat we kleine mensen zijn omdat we gewoon geen blijf weten met al te grote woorden. Het is ook dat wat ik die kleine oude vrouw in de Hermitage zag doen: nadenken, voorzichtig haar woorden proevend, genieten, verlicht en verdrietig en vooral berustend in haar lot en dat van haar geliefde iconen waar ze al die jaren zo zorgvuldig op heeft gepast.

Ik sluit af met opnieuw de Hermitage. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen Sint Petersburg 900 dagen zwaar belegerd werd, lieten de autoriteiten kostbare werken uit het museum in veiligheid brengen. Zo ook de grote collectie Rembrandt. Maar de kaders liet men hangen. Een zaal vol wanden, met lege lijsten. Wat een indrukwukkend en tegelijk symbolisch beeld moet dat zijn geweest. Ik wens iedereen dit jaar een lege lijst aan de muur. En beeld je dan in dat er een icoon hangt. Hoe zou die er uit zien?